گزارش برگزاری سمپوزیم ملی اضرار مواد مخدر

سمپوزیوم ملی «اضرار مواد مخدر» به تاریخ ۶ قوس ۱۴۰۴ از جانب پوهنځی طب پوهنتون کاتب در سالن کنفرانس‌های علمی کمپس مرکزی این پوهنتون، با اشتراک گسترده اساتید پوهنتون‌ها، داکتران متخصص، محققان، محصلان و نمایندگان نهادهای امارتی و مراکز تخصصی تداوی معتادین برگزار گردید. این برنامهٔ علمی–اکادمیک در حالی راه‌اندازی شد که مصرف مواد مخدر به‌عنوان یکی از جدی‌ترین چالش‌های صحت عامه و ثبات اجتماعی در افغانستان، تأثیرات عمیق و چندبُعدی بر سلامت روانی و جسمی افراد، استحکام بنیان خانواده‌ها، وضعیت اقتصادی و امنیت اجتماعی برجا گذاشته است.

این سمپوزیوم به‌منظور ایجاد یک بستر ملی برای گفتمان علمی مبتنی بر شواهد طراحی گردید تا از طریق گردهم‌آوردن متخصصان، تصمیم‌گیرندگان و نخبه‌های علمی، زمینه تحلیل منظم الگوهای مصرف مواد، شناسایی فکتورهای خطر، بررسی پیامدهای کوتاه‌مدت و درازمدت اعتیاد و ارزیابی مؤثریت مداخلات وقایوی و تداوی فراهم گردد. تمرکز اساسی این برنامه بر تقویت پیوند میان پژوهش، آموزش و سیاست ‌گذاری صحی بود تا یافته‌های علمی به راهکارهای عملی و قابل تطبیق در سطح ملی مبدل گردد.

برگزاری این سمپوزیوم نشان‌دهنده تعهد جامعه اکادمیک کشور به ایفای نقش فعال در پاسخ‌گویی به بحران اعتیاد و حرکت به‌سوی رویکردهای جامع، چندبخشی و مبتنی بر شواهد در مدیریت این معضل می‌باشد؛ رویکردی که پیشگیری، تداوی، کاهش اضرار و بازتوانی اجتماعی را به‌عنوان اجزای جدایی‌ناپذیر یک استراتژی ملی واحد مورد تأکید قرار می‌دهد.

ضرورت سمپوزیوم

مسئله اعتیاد به مواد مخدر در افغانستان به‌عنوان یکی از چالش‌های جدی صحت عامه و ثبات اجتماعی مطرح است که پیامدهای متعدد و عمیقی بر سلامت جسمی و روانی افراد، بنیان خانواده‌ها، بهره‌وری اقتصادی و امنیت جامعه برجای گذاشته است. رشد روزافزون مصرف مواد، ضعف آگاهی عمومی، کمبود دیتا های علمی نظام‌مند و محدودیت در دسترسی به خدمات تداوی و کاهش آسیب، نیاز مبرم به یک گفتگوی علمی، بین‌بخشی و مبتنی بر شواهد را آشکار ساخته است.

برگزاری این سمپوزیوم با هدف ایجاد بستر ملی برای تبادل علمی، شناسایی عوامل خطر، تحلیل پیامدهای کوتاه‌مدت و درازمدت اعتیاد، و ارائه راهکارهای علمی و عملی در پیشگیری و درمان، ضرورت خود را نشان می‌دهد. علاوه بر این، این رویداد نقش مهمی در تقویت همکاری میان دانشگاه‌ها، مراکز درمانی، نهادهای دولتی و غیردولتی، و محققان ایفا می‌کند و امکان بهره‌گیری از تجربه‌های ملی و منطقه‌ای در مقابله با اعتیاد را فراهم می‌سازد.

به بیان دیگر، سمپوزیوم ملی «اضرار مواد مخدر» نه تنها یک فرصت علمی و آموزشی است، بلکه گامی عملی در جهت توسعه سیاست‌ها، برنامه‌ها و مداخلات مؤثر مبتنی بر شواهد برای مدیریت بحران اعتیاد در سطح کشور به شمار می‌رود.

اهداف سمپوزیوم

ارتقای سطح آگاهی علمی در مورد پیامدهای زیان‌بار مواد مخدر بر سلامت فردی و اجتماعی
تقویت همکاری میان نهادهای علمی، صحی و اجرایی کشور
ترویج رویکردهای مبتنی بر شواهد در پیشگیری، درمان و بازتوانی اعتیاد
فراهم‌سازی زمینه برای ارائه و تبادل نتایج پژوهش‌های علمی

محورهای علمی سمپوزیوم

محورهای اصلی:

علل و عوامل گرایش جوانان به مواد مخدر

پیامدهای اجتماعی، اقتصادی و صحی اعتیاد
روش‌های نوین تداوی و بازپروری معتادین
سیاست‌ها و قوانین مبارزه با مواد مخدر
نقش رسانه‌ها، فناوری و نهادهای فرهنگی در آگاهی‌رسانی
کشت، تولید و قاچاق مواد مخدر
فکتورهای خطر و اضرار مواد مخدر

محور های فرعی

نقش خانواده، آموزش و محیط اجتماعی در پیشگیری از اعتیاد
تأثیر فقر، بیکاری و ناهنجاری‌های روانی در گرایش به مواد مخدر
تأثیر اعتیاد بر بنیان خانواده و ساختار اجتماعی
هزینه‌های اقتصادی و امنیتی ناشی از اعتیاد در جامعه
بررسی روش‌های موفق درمان و بازگشت سالم به جامعه
نقش نهادهای دینی و فرهنگی در تغییر نگرش عمومی
استفاده از رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی برای آگاهی‌دهی
چالش‌ها و فرصت‌ها در اجرای سیاست‌ها و قوانین مبارزه با مواد مخدر
وضعیت کشت و قاچاق مواد مخدر و پیامدهای منطقه‌ای آن
آسیب‌های روانی و فیزیولوژیکی ناشی از مصرف مواد مخدر

ساختار علمی و بخش‌های سمپوزیوم

بخش اول: سخنرانان کلیدی (Keynote Session)

بخش سخنرانی‌های کلیدی به‌عنوان یکی از اساسی‌ترین و اثرگذارترین قسمت‌های سمپوزیوم، با تمرکز بر تحلیل‌های سیاست‌محور، رویکردهای مبتنی بر شواهد علمی و تجارب عملی میدانی برگزار گردید. این بخش نقش محوری در تبیین چارچوب مفهومی سمپوزیوم، جهت‌دهی به مباحث علمی و ایجاد پیوند میان یافته‌های تحقیقاتی و نیازهای واقعی نظام صحی و اجتماعی کشور ایفا نمود.

در این نشست، شخصیت‌های برجسته علمی، مسئولان نهادهای مرتبط و متخصصان حوزه اعتیاد، با تکیه بر داده‌های معتبر، مطالعات علمی، تجربه‌های عملی و واقعیت‌های موجود کشور، به بررسی همه‌جانبه ابعاد اعتیاد، چالش‌های موجود در عرصه پیشگیری و تداوی، خلأهای ساختاری نظام خدماتی و ضرورت هم‌آهنگی میان نهادهای اکادمیک، صحی و تطبیقی پرداختند. این بخش زمینهٔ یک گفت‌وگوی علمی عمیق را فراهم ساخت که در آن، نقش سیاست‌گذاری مبتنی بر شواهد، مداخلات مؤثر صحی و مشارکت بین‌بخشی به‌عنوان محورهای اساسی مورد تأکید قرار گرفت.

برگزاری این نشست، بستری را ایجاد نمود تا دیدگاه‌های راهبردی در سطح ملی مطرح شده و مسیر حرکت به‌سوی یک نظام جامع و هماهنگ در مدیریت پدیده اعتیاد، به‌صورت واضح‌تر ترسیم گردد.

سخنرانان برجسته به شرح زیر به ارائه مطالب پرداختند:

پوهنیار علی احمدی یوسفی – رئیس پوهنتون کاتب
محتوای ارائه: نقش نهادهای اکادمیک در مدیریت بحران اعتیاد و ضرورت توسعه تحقیقات بومی.
داکتر سمیع‌الله صمیم – متخصص کاهش آسیب و تداوی نگهدارنده اکونیست اوپیوئیدها، نماینده ریاست عمومی طب وقایه و کنترول امراض وزارت صحت عامه
محتوای ارائه: مواد مخدر: تاثیرات، انواع و راه های کاهش اضرار آن.
محترم هوشمند قریشی – مدیر عمومی کارمندان اجتماعی مرکز ۴۵۰ بستر تداوی معتادین جنگلک
محتوای ارائه: بررسی عوامل گرایش جوانان و نوجوانان به مواد مخدر از ابعاد فردی، روانی، اجتماعی و فرهنگی.
داکتر حمزه سلیمی – نماینده انستیتوت طبی فرانسه برای مادران و اطفال (FMIC)
محتوای ارائه: پیامدهای روانی اعتیاد
داکتر دلاور خان ابراهیمی – نماینده شفاخانه معالجوی کاتب
محتوای ارائه: پیامدهای روانی اعتیاد و اختلال‌های روانی ناشی از چهار شایع‌ترین مواد اعتیادآور غیرمجاز (چرس، مشتقات تریاک (ترامادول)، پری‌گابالین و تابلیت K)
داکتر محمد هاشم وهاج – رئیس شفاخانه معالجوی وهاج
محتوای ارائه: بار سیستم صحی ناشی از اعتیاد و پیامدهای اقتصادی–درمانی آن.
داکتر حسن انصاری – نماینده پوهنتون چراغ
محتوای ارائه: نقش آموزش عالی در تغییر نگرش‌ها و پیشگیری مبتنی بر جامعه.

موضوعات این نشست شامل اثرات مواد بر سیستم عصبی، چرخه وابستگی، عوامل اجتماعی مؤثر بر اعتیاد، چالش‌های درمان تداوی نگهدارنده و پیامدهای روانی–جسمی اعتیاد بود.

بخش دوم: ارائه پوسترهای علمی (Poster Presentation Session)

بخش ارائه پوسترهای علمی یکی از پویاترین و تعاملی‌ترین قسمت‌های سمپوزیوم را تشکیل می‌داد که در آن، یافته‌های تحقیقاتی در قالب پوسترهای علمی به نمایش گذاشته شد. این بخش زمینهٔ مشارکت فعال محققان، اساتید و محصلان را فراهم ساخت و فضای مناسبی را برای تبادل نظر علمی، ارزیابی انتقادی و گسترش شبکه‌های همکاری‌های تحقیقاتی ایجاد نمود.

مقالات و پژوهش‌هایی که در این بخش به‌صورت پوستر علمی به چاپ رسیدند، به شرح ذیل می‌باشند:

Modern Evidence-Based Methods for the Treatment and Rehabilitation of Individuals with Substance Use Disorders in Afghanistan and the Regional Context
Authors: Ali Murtaza Zarang, Mirwais Sarwari, Jawad Ekhlasi
A Comparative Study on the Harms of Drug Abuse from the Perspectives of Islam and Medicine
Authors: Imamuddin Mohammadi (LL.M.), Gulsoom Hijab Mohammadi
A Narrative Review on the Biochemical Effects of Drugs of Abuse on Liver and Kidney
Author: Abdul Wahab Azimi
Social and Economic Consequences of Drug Addiction in Afghanistan
Authors: Jan Mohammad Taiar, Taher Hakimi
The Role of Family and Education in Preventing Addiction
Authors: Parwiz Ibrahimi, Mearajuddin Naiebkhil, Abid Azami
Neurophysiological Effects of Drugs on Brain Structure and Function
Author: Mohammad Zia Mohammadi
The Impact of Migration and Homelessness on Increased Drug Use Among Youth
Author: Ali Reza Sohrabi
Demographic and Associated Factors Influencing Addiction Among Adults in Kabul, Afghanistan: A Cross-Sectional Study
Authors: Abass Ali Ramozi, Ehsan Shayan, Yahya Samadi, Zekeriya Rezai, Mirwais Ramozi

این بخش با استقبال گسترده اشتراک‌کنندگان روبه‌رو شد و به‌عنوان یک بستر ارزشمند برای ارتقای مهارت‌های تحقیقاتی، نقد علمی سازنده و تبادل تجربیات تخصصی میان محققان و متخصصان شناخته شد. در پایان این بخش، بر اساس ارزیابی هیئت داوران علمی و با در نظر داشت معیارهای دقیق داوری، مقاله «The Role of Family and Education in Preventing Addiction» با نویسندگی Parwiz Ibrahimi, Mearajuddin Naiebkhil, Abid Azami به‌عنوان بهترین پوستر علمی (Best Poster Presentation) شناخته شد و تندیس Best Poster به نویسندگان آن اهدا گردید.

بخش سوم: ارائه شفاهی مقالات (Oral Presentation Session)

بخش ارائه‌های شفاهی یکی از پربارترین و تخصصی‌ترین قسمت‌های سمپوزیوم بود که در آن مقالات منتخب تحقیقاتی توسط محققان و نویسندگان به‌صورت رسمی و ساختاریافته ارائه گردید. این بخش زمینه را برای تحلیل عمیق‌تر شواهد علمی، تبادل تجارب تخصصی و ارتقای سطح گفتمان علمی در حوزه اعتیاد و پیامدهای آن فراهم ساخت. محتوای این ارائه‌ها، طیف گسترده‌ای از ابعاد اجتماعی، صحی، آموزشی و بالینی پدیده اعتیاد را در بر می‌گرفت.

مقالات ارائه‌شده در این بخش عبارت بودند از:

Advances in Substance Use Disorder Treatment and Recovery: A Systematic Review
Author: Yasin Mohammadi

ارائه‌دهنده: یاسین محمدی
این مقاله پیشرفت‌های نوین در تداوی اختلالات مصرف مواد و مدل‌های مؤثر بازتوانی را مرور نمود.

A Critical Review of the Evidence on the Association Between Cannabis Use and Myocardial Infarction
Authors: Hamed Mollaie, Waheedullah Akbari, Zabihullah Iqbal

ارائه‌دهنده: ذبیح‌الله اقبال
این مقاله شواهد علمی مربوط به ارتباط مصرف کانابیس با خطر سکته قلبی را به‌صورت انتقادی مرور نمود.

The Role of Family Support in Treatment Success and Healthy Social Reintegration of Individuals with Substance Use Disorders
Author: Yahya Samadi

ارائه‌دهنده: یحیی صمدی
این ارائه بر اهمیت حمایت خانواده در موفقیت درمان و بازادغام سالم اجتماعی تأکید داشت.

Awareness Levels of Youth in Kabul City About the Risk Factor of Drug Use and Relationship with Education Levels
Authors: Enayatullah Mosawi, Zabihullah Iqbal

ارائه‌دهنده: عنایت‌الله موسوی
این مطالعه به بررسی سطح آگاهی جوانان شهر کابل در مورد عوامل خطر مصرف مواد و رابطه آن با سطح تحصیلات پرداخت.

Substance Abuse in Kabul, Afghanistan: Clinical Patterns, Comorbidities, and Healthcare Challenges
Authors: Mohammad Reza Omid, Zabihullah Iqbal

ارائه‌دهنده: محمدرضا امید
این تحقیق به بررسی الگوهای کلینیکی سوءمصرف مواد، هم‌ابتلایی‌ها و چالش‌های سیستم صحی در کابل پرداخت.

The Role of Mass Media in Raising Public Awareness About the Harms of Drug Addiction: A Cross-Sectional Study

Authors: Hojatullah Moradi, Abdulwasi Radmehr, Sorosh Tahiri, Shooaib Haidari, Murtaza Barna

ارائه‌دهنده: حجت‌الله مرادی
این تحقیق بر نقش رسانه‌های جمعی در ارتقای آگاهی عامه نسبت به خطرات سوءمصرف مواد مخدر تمرکز داشت.

این بخش به‌عنوان یک بستر علمی مؤثر، فرصت ارزشمند تبادل نظر تخصصی، دریافت بازخورد علمی و توسعه همکاری‌های تحقیقاتی را میان اشتراک‌کنندگان فراهم ساخت. در پایان این بخش، بر اساس ارزیابی همه‌جانبه هیئت داوران علمی و با در نظر داشت معیارهای دقیق داوری پنل تخصصی، ارائهٔ داکتر ذبیح‌الله اقبال به‌عنوان برترین ارائهٔ شفاهی (Best Oral Presentation) شناخته شد و از سوی کمیته علمی سمپوزیوم، تندیس Best Presentation به ایشان اهدا گردید.

میزان مشارکت و استقبال

این سمپوزیوم با مشارکت گسترده اساتید پوهنتون‌ها، متخصصان صحی، محققان، محصلان طب و نمایندگان نهادهای امارتی و خصوصی برگزار شد. سطح حضور اشتراک‌کنندگان و کیفیت تعاملات علمی نشان‌دهنده استقبال قابل توجه جامعه علمی از این موضوع حیاتی بود.

نقاط قوت سمپوزیوم

حضور هم‌زمان سیاست‌گذاران، متخصصان کلینیکی و محققان
تمرکز بر شواهد علمی و داده‌های بومی
تنوع موضوعی و بین‌رشته‌ای
ایجاد فضای گفت‌وگوی علمی میان نسل جوان و متخصصان

چالش‌ها و نقاط قابل بهبود

محدودیت زمانی برای برخی ارائه‌های تخصصی
نیاز به تقویت پنل‌های کارگاهی عملی

ضرورت تداوم این‌گونه نشست‌ها در سطح منطقه‌ای

دست‌آوردهای سمپوزیوم

سمپوزیوم ملی «اضرار مواد مخدر» با تمرکز بر ارائه و تبادل شواهد علمی، تجربیات عملی و تحلیل‌های سیاست‌محور، مجموعه‌ای از دست‌آوردهای مهم علمی، آموزشی و سیاست‌گذاری را به همراه داشت که می‌تواند مسیر توسعه راهکارهای مؤثر در مقابله با بحران اعتیاد را هموار سازد. از جمله مهم‌ترین دست‌آوردهای این رویداد می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:

ارتقای آگاهی علمی و تخصصی: ارائه مقالات کلیدی، پژوهش‌های شفاهی و پوسترهای علمی، موجب افزایش دانش محققان، اساتید و دانشجویان در زمینه پیامدهای اعتیاد، عوامل خطر، روش‌های پیشگیری و مداخلات درمانی شد.
تقویت همکاری بین‌بخشی: گردهم‌آوردن متخصصان، محققان، سیاست‌گذاران و نمایندگان نهادهای اجرایی علمی و درمانی، فرصت ایجاد شبکه‌های همکاری علمی و عملی میان پوهنتون ها، مراکز درمانی و نهادهای امارتی و خصوصی را فراهم ساخت.
توسعه مباحث مبتنی بر شواهد: تمرکز بر دیتا ‌های علمی و مطالعات میدانی، موجب شد که تصمیم‌گیرندگان و فعالان حوزه اعتیاد، دیدگاه‌های عملی و راهبردهای مبتنی بر شواهد را در تدوین برنامه‌ها و سیاست‌ها مدنظر قرار دهند.
ایجاد انگیزه برای پژوهش‌های آینده: ارائه نتایج تحقیقاتی نوین و مروری، زمینه را برای انجام مطالعات تکمیلی و پژوهش‌های کاربردی در حوزه پیشگیری، تداوی و کاهش آسیب فراهم ساخت.
تقدیر از فعالیت‌های علمی برجسته: انتخاب بهترین ارائه شفاهی و بهترین پوستر علمی، انگیزه و تشویق محققان و محصلان برای تولید محتوای علمی با کیفیت و اثرگذار را تقویت نمود.
افزایش حساسیت عمومی و مشارکت جامعه علمی: سمپوزیوم نشان داد که مقابله با اعتیاد تنها یک چالش فردی یا سازمانی نیست، بلکه نیازمند مشارکت فعال پوهنتون ها، نهادهای امارتی و جامعه علمی است.

به طور کلی، این رویداد علمی نه تنها توانست پایه‌ای محکم برای توسعه راهکارهای علمی، عملی و سیاست‌محور در مدیریت اعتیاد فراهم کند، بلکه مسیر تعامل و هم‌افزایی میان نهادهای مختلف و ارتقای ظرفیت‌های تحقیقاتی و آموزشی کشور را نیز هموار ساخت.

جمع‌بندی

سمپوزیوم ملی «اضرار مواد مخدر» به‌عنوان یک ابتکار علمی ملی و بین‌رشته‌ای، نقش بسیار مهمی در ارتقای آگاهی علمی، توسعه ظرفیت‌های تحقیقاتی، و تقویت هم‌آهنگی و همکاری میان نهادهای اکادمیک، صحی و تحقیقاتی کشور ایفا نمود. این رویداد نشان داد که مقابله مؤثر با پدیده اعتیاد، علاوه بر نیاز به دانش و شواهد علمی معتبر، مستلزم رویکردی جامع، بین‌بخشی و هماهنگ با سیاست‌گذاری‌های ملی و همکاری فعال جامعه علمی می‌باشد.

برگزاری موفق سمپوزیوم، فرصتی فراهم ساخت تا یافته‌های علمی و تجربیات عملی در حوزه پیشگیری، درمان، کاهش آسیب و بازتوانی اجتماعی افراد مبتلا به اختلالات مصرف مواد به‌صورت سیستماتیک و علمی ارائه گردد و فضای گفت‌وگوی تخصصی میان محققان، متخصصان، سیاست‌گذاران و نهادهای اجرایی ایجاد شود. علاوه بر این، تعامل میان پوهنتون ‌ها، مراکز درمانی، نهادهای امارتی و نهاد های خصوصی، مسیر همگرایی علمی و عملی در راستای مقابله با بحران اعتیاد را هموار ساخت.

پوهنځی طب پوهنتون کاتب با قدردانی و سپاس فراوان، مراتب امتنان خویش را از تمامی سخنرانان کلیدی، ارائه‌دهندگان مقالات شفاهی و پوستر، محققان و اشتراک‌کنندگان فعال این رویداد علمی ابراز می‌دارد و امیدوار است که نتایج و دستاوردهای این سمپوزیوم، پایه‌گذار راهکارهای عملی و مؤثر در پیشگیری و کاهش آسیب‌های مواد مخدر در سطح ملی گردد.

پیشنهادات

به‌منظور تقویت پاسخ ملی در برابر معضل مواد مخدر و بهبود هماهنگی میان نهادهای مسئول، سمپوزیوم ملی «اضرار مواد مخدر» پیشنهادات ذیل را به‌گونهٔ اختصاصی برای ادارات و نهادهای ذیربط کشور مطرح نمود:

وزارت صحت عامه:

توسعۀ خدمات تداوی اعتیاد، تقویت مراکز درمانی تخصصی، گسترش برنامه‌های کاهش آسیب، ارتقای ظرفیت مسلکی کارکنان صحی و ایجاد سیستم ثبت و گزارش‌دهی منظم در مورد موارد اعتیاد.

وزارت معارف:

ادغام مفاهیم پیشگیری از اعتیاد در نصاب تعلیمی مکاتب، برگزاری برنامه‌های آگاهی‌دهی برای شاگردان، معلمان و والدین، و ایجاد محیط‌های حمایوی در مکاتب برای کاهش عوامل خطر.

وزارت تحصیلات عالی:

تقویت تحقیق ‌های علمی در حوزه اعتیاد، حمایت از پایان‌نامه‌ها و پروژه‌های تحقیقاتی مرتبط با سوءمصرف مواد، و ترویج گفتمان علمی از طریق سمینارها و کنفرانس‌های اکادمیک.

وزارت حج و اوقاف:

بهره‌گیری از ظرفیت مساجد، علما و خطباء در جهت ترویج ارزش‌های دینی، تقویت آموزه‌های اخلاقی و انجام تبلیغات منظم در راستای آگاهی‌دهی جامعه در مورد مضرات شرعی و صحی مواد مخدر.

وزارت امور داخله:

تقویت تطبیق قانون در زمینه جلوگیری از کشت، قاچاق، توزیع و فروش مواد مخدر، افزایش نظارت بر نقاط آسیب‌پذیر و تقویت همکاری با نهادهای عدلی و قضایی در مبارزه با جرایم مرتبط با مواد مخدر.

وزارت اطلاعات و فرهنگ:

راه‌اندازی کمپاین‌های گسترده رسانه‌ای از طریق رادیو، تلویزیون و شبکه‌های اجتماعی جهت ارتقای سطح آگاهی عامه و تولید برنامه‌های فرهنگی در راستای فرهنگ‌سازی سالم.